Op 2 november 1958, vandaag 65 jaar geleden, beleefde Amerikaanse een van de grootste televisieschandalen uit de geschiedenis. Op die dag bekende Charles Van Doren, deelnemer aan de quiz Twenty One, dat hij de antwoorden al vóór de uitzending van de regisseur had ontvangen. Met spelletje leverde hem 129.000 dollar op… plus de woede van heel Amerika.
(tekst: Wim Meijer)
Spelletjes en quizzen: We zijn er gek op! Toen er nog geen televisie bestond zaten we al gezamenlijk, geboeid aan de huiskamertafel te ‘ganzenborden’, in gespannen afwachting van wie het eerst ‘in de put’ zou zitten en welk goudhaantje als eerste over de eindstreep zou komen. En dacht men even dat dit huiselijke plezier met de komst van de televisie tot het verleden zou behoren, niets bleek minder waar. De spelletjes kregen een geheel nieuwe dimensie in de vorm van de tv-quiz.
Tel uit je winst
Mijn persoonlijke eerste televisiequiz-ervaring dateert uit de tweede helft van de zestiger jaren, toen Theo Eerdmans voor de VARA het programma ‘Tel uit je Winst’ presenteerde. Een kennisquiz met als hoofdprijs 1000 gulden. Daarbij moest de winnende kandidaat wel één cent terugbetalen, zodat er geen kansspelbelasting betaald hoefde te worden.
Het fenomeen ‘quiz’ bleek een succesformule van de toen nog jonge televisie. Dat merkten we in Nederland, en daar was men al lang achter gekomen in Amerika. Daar had men al heel wat meer ervaringen opgedaan met tv-spelletjes, en lang niet altijd positieve, zoals met de razend populaire televisiequiz Twenty One, die in de jaren ’50 in Amerika werd uitgezonden.
Twenty One doorgestoken kaart
Op 2 november 1958 bekende een van de deelnemers aan de quiz, Charles Van Doren, dat hij voordat de uitzending begon de antwoorden op de vragen door de producer doorgespeeld had gekregen. De reden daarvan was dat hij, volgens de televisiemakers, sympathieker overkwam op het televisiepubliek dan zijn opponent Herb Stempel. Het doorspelen van Charles Van Doren zou dus goed zijn voor de kijkcijfers, en dat was voor Geritol (producent van vitaminen en sponsor van het programma) van groter belang dan de zuiverheid van de quiz. https://youtu.be/JRKxNpwqBac
De bekentenis van Van Doren kwam niet spontaan uit de lucht vallen. Het was Herb Stempel die bekend maakte dat hij gedurende de quiz bewust een verkeerd antwoord had gegeven, na dit te zijn overeengekomen met de producer. Deze had hem, in ruil voor dat foute antwoord, een baan beloofd bij een ander televisieprogramma. Omdat die baan er uiteindelijk nooit kwam, klapte Stempel uit de school.
American Dream verstoord
Het bericht dat de quiz Twenty One doorgestoken kaart was, bracht een schok teweeg in Amerika. Tot dan toe had de televisie in de VS steeds een belangrijke rol gespeeld bij de verkondiging van The American Dream, het maakbare fortuin. Door de ‘fraude’ werd de droom dat de gewone man miljonair kon worden door het winnen van een kennisquiz, bruut verstoord. In één klap werd televisie synoniem voor schijn en bedrog.
De media vielen over elkaar heen met de boodschap “America has lost its TV innocence’. En zelfs president Eisenhower zag zich in 1959 genoodzaakt aandacht aan het schandaal te besteden en sprak de hoop uit dat de Amerikanen zich niet zouden laten verleiden door hebberigheid en egoïsme.
Baan kwijt
Het schandaal rond Twenty One had tot gevolg dat er een wet werd aangenomen waardoor het niet langer was toegestaan dat een sponsor zich bemoeide met de inhoud en het verloop van een programma. Voortaan waren commerciële uitingen nog uitsluitend toegestaan via reclames, als onderbreking van de uitzendingen.
En ander gevolg van het schandaal was dat Charles van Doren, behalve zijn verdiensten uit het programma, ook zijn baan verloor als hoogleraar aan de Universiteit van New York. Gedurende de volgende 25 jaar kon hij als onderzoeker en schrijver nog uitsluitend artikelen publiceren onder pseudoniem.
Kuchen in morse
Overigens zijn dit soort televisieschandalen niet beperkt gebleven tot Amerika. Want in 2003 schudde heel Engeland op z’n grondvesten toen bleek dat er in het programma Who Wants To Be A Millionaire een ‘kucher’ de onschuld van het programma ondermijnde. Een van de winnende deelnemers, Major Charles Ingram, zou hebben samengespannen met een vriend, die in het publiek zat. Laatstgenoemde kuchte in morse de antwoorden. Pas toen de uitzending later via de tape werd teruggekeken, konden de ‘gekuchte antwoorden’ worden herleid. De valsspelers werden aangeklaagd en kregen een forse geldboete en een voorwaardelijke gevangenisstraf, ondanks het feit dat de ‘kucher’ zich beriep op astma en hooikoorts.
Goede antwoord op verkeerde vraag
En ook Italië beleefde z’n eigen quiz-schandaal toen gedurende de razendpopulaire tv-quiz ‘Domenica In’ door de deelnemer het juiste antwoord werd gegeven op de verkeerde vraag. De zogenaamde 100-miljoen-lire-vraag (ruim een ton waard) luidde: Hoe heet de laatste plaat van popzanger Franco Califano? Zonder aarzelen antwoordde de deelnemer: “Juliet Menyel”. Dit bleek echter het antwoord te zijn op de niet-gestelde vraag: Hoe heet de moeder van acteur Allessandro Gassman? Deze vraag was op het laatste moment vervangen. Het antwoord leidde ertoe dat presentatrice Mara Venier in woede ontstak en met draaiende camera’s uitraasde tegen de frauduleuze deelnemer, die na de uitzending met 2 andere betrokkenen werd gearresteerd en ook een bekentenis aflegde.
BB-show Beperkt Betrouwbaar
Mocht je nu denken dat dit soort dingen niet in Nederland gebeurden dan heb ik hier toch een ‘eye-opener’: Want dachten wij in het begin van de zeventiger jaren dat de televisie een onschuldig fenomeen was, en dat er niets dan eerlijkheid schuilging achter het sympathieke uiterlijk van Berend Boudewijn? Welnu, diezelfde Berend Boudewijn gaf later toe aan NRC-journalist Frank Westerman dat ook de BB-shows voor een deel doorgestoken kaart waren. Wanneer een minder sympathieke kandidaat dreigde BB-show te winnen, kreeg Berend instructies om een extra moeilijke vraag uit zijn borstzak te toveren om zo, op ogenschijnlijk natuurlijke wijze, de ongewenste kandidaat te elimineren.
Sinds de BB-show zal het manipuleren van tv-quizzen zeker niet zijn uitgeroeid. Met het steeds commerciëler worden van de televisie, waarbij het nu primair gaat om sponsors en kijkcijfers, is het zelfs waarschijnlijk dat er nog veel meer wordt ‘geregisseerd’ dan in het verleden. Alleen lijkt niemand zich er meer echt druk over te maken. We weten inmiddels allemaal dat ook een quiz een show is. En als de show niet leuk dreigt te zijn, dan wordt er een handje geholpen. Daar zorgt de regisseur wel voor. En dat is dus nooit anders geweest. Nou ja, misschien wel in die zestiger jaren, met die Theo Eerdmans. Want volgens mijn moeder zag die er heel betrouwbaar uit!
